Genderstudies theologie - Lichaamsbeelden, heilsymboliek en gender in de katholieke en westerse verbeelding 

Kennis van en inzicht in de conceptualisering (en daarmee samenhangende waardering) van de lichamelijkheid in de christelijke traditie en de doorwerking daarvan in de moderne westerse cultuur.

Inzicht in de wijze waarop de verbeelding en waardering van de lichamelijkheid in de christelijke traditie (en, in het verlengde daarvan: in de moderne westerse cultuur) samenhangt met de verbeelding van heil en onheil in de betreffende traditie en cultuur.

Inzicht in de mogelijke (uit)werking van 'gender' binnen de bestudeerde voorstellingen en praktijken.

Waarom speelt het lichaam vaak zo’n centrale rol in de voorschriften en symbolen waarmee religies - in dit college vooral: de christelijke, meer specifiek de katholieke traditie - hun identiteit afbakenen? En hoe is te begrijpen dat het lichaam en zeker het vrouwenlichaam daarbij enerzijds gelden als bron van ontregeling en onheil, maar dat anderzijds de heilsymboliek vaak verwijst naar het lichaam als drager van heil (in belangrijke geloofsinzichten als dat van de Menswording van God, de transsubstantiatie, de verrijzenis van het lichaam, het maagdelijk moederschap van Maria of het beeld van de kerk als lichaam van Christus)?
Wat wordt in de lichamelijkheid vooral gevreesd, en onder welke theologische condities kan het lichaam of de lichamelijkheid teken van heil zijn? En wat gebeurt er als vrouwen (mystieke vrouwen in de katholieke traditie, maar ook vrouwen uit onze eigen tijd: schrijfsters, popsterren als Madonna, of andere godzoeksters) zich gaan mengen in de traditionele religieuze symboliek die aangrijpt bij het lichaam? Welke verschuivingen worden dan zichtbaar in de articulatie en verbeelding van het onheilige, resp. het heilige lichaam?

Toelichting: Alle religies reiken voorschriften aan om het lichaam en de seksualiteit vorm te geven. In de katholieke traditie werden die voorschriften gedefinieerd vanuit het perspectief en de ervaringswereld van mannelijke woordvoerders. De ‘begeerten van het lichaam’ en vooral de seksuele begeerte golden, vanwege hun opstandig en ontregelend karakter, in eerste instantie  als hindernis voor de nadering tot het heil. Om de geest vrij te hebben voor God, moest het ‘vlees’ (de eigen begeerten) beheerst worden. Die beheersing van de eigen lust werd niet zelden op het vrouwenlichaam geprojecteerd of ingeschreven, in de vorm van (moraal)theologische richtlijnen en heilsymboliek die het vrouwenlichaam negeerden, diffameerden, of juist onwerkelijk ophemelden (dat laatste met name in de Mariaverering). Het aldus ingetoomde vrouwenlichaam kon zo gaan gelden als teken voor de rechtzinnigheid van de gemeenschap en de beheersing van ontregelende lust, daarbinnen.
In dit college bezien we:

1. hoe deze toeschrijving vorm kreeg in theologie en symboliek binnen de katholieke traditie;
2. óf - en hoe - de ambivalente lichaamsbeelden en de nadruk op zelfbeheersing in de katholieke traditie nog doorwerken in de moderne theologie en de moderne westerse (beeld)cultuur, en
3. hoe het aandeel van vrouwen in de gesignaleerde transformaties inhoudelijk uitwerkt: op welke wijze brengen vrouwen beelden van heil en onheil in verband met het lichaam, en (hoe) zijn hun associaties nog schatplichtig aan de christelijke traditie? Voor deze laatste vraag kijken we niet alleen naar werk van vrouwelijke theologen en mystica’s, maar ook naar literaire of andere kunstproducties van vrouwen (naar keuze, in het kader van de eindopdracht).

Reader met artikelen waaronder G. Dresen, Is dit mijn lichaam? Visioenen van het volmaakte lichaam in katholieke moraal en mystiek. Nijmegen: Valkhof Pers 1998 (uitverkocht) en overige artikelen

Hoor/werk college

Actieve deelname (in college en op Blackbord), tussentijdse presentatie en eindopdracht.

Afhankelijk van het aantal deelnemers worden de werkvormen aangepast.

Dit vak kan geplaatst worden in de binnenminor van de opleiding theologie.